Bolla-Privilegio del 1172 di Alessandro III

Contenuto

La Diocesi di Andria nel 1172
dipendeva dall’Archidiocesi di Bari – Canosa.


Premessa

Dal sotto citato testo di Michele Garruba, al tempo arcidiacono della Archidiocesi di Bari, si riporta la trascrizione della Bolla – privilegio del papa Alessandro III del 29 giugno 1172 [nella data in calce al privilegio è scritto: indizione V - anno 1171, ma l'indizione V cade nel 1172 ed anche il Garruba nel testo, a pag. 184, la cita del 1172], in quanto è uno dei documenti (dall''autore trascritta dall'Archivio del Duomo di Bari) che confermano la dipendenza in tale data della Chiesa di Andria (e del suo vescovo Riccardo) dall’arcidiocesi di Bari – Canosa e non da quella di Trani.
Nel documento il papa Alessandro III conferma i possedimenti e la giurisdizione della Archidiocesi di Bari - Canosa al vescovo Rainaldo (già monaco benedettino cassinese e vescovo di Gaeta) che ne aveva fatto richiesta appena insediatosi a Bari (marzo 1171), avendo trovato in essere una controversia giurisdizionale coll'arcivescovo di Ragusa circa la dipendenza della Diocesi di Cattaro.

La bolla è trascritta per intero per avere una ottimale visione d’insieme, avvertendo che:
- le evidenziazioni in grassetto o corsivo (non presenti nell’originale) intendono porre in risalto quanto maggiormente interessa le competenze dell'Archidiocesi ed, in particolare, Andria.


Bolla – Privilegio di papa Alessandro III del 29 giugno 1172
all’arcidiocesi di Bari – Canosa e al suo vescovo Rainaldo (1171-1188)

ALEXANDER EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DEI.

Venerabili Fratri Rainaldo Barensi, et Canusino Archiepiscopo ejusque succesoribus canonice substituendis in perpetuum.

In Apostolicae Sedis Specula quamquam immeriti disponente Domino constituti, cum singulorum paci, et tranquillitati debeamus intendere praesertim pro illorum quiete nos oportet esse sollicitos, qui Pastorali dignitate tunc praediti, et ad officium Pontificale promoti.
Nisi nos eorum utilitatibus intendentes ipsorum dignitates, et jura in quantum, Deo permittente possumus, integra conservemus et auctoritate Apostolica eos ab iniquorum hominum incursibus defendamus, de illorum salute non vere poterunt esse solliciti, qui sibi ad regendum Domino sunt providente commissi.

Hujus utique rei consideratione votis in Xpo. Frater Archiepiscope provocati, et speciali quam ad tuam personam habemus affectione inducti, tuis justis postulationibus clementer, et benigne annuimus, et ad exemplar sanctae recordationis Praedecessorum nostrorum Alexandri Secundi, et Urbani Secundi Romanorum Pontificum praefatam Barensem Ecclesiam, quae et Canusina habetur, cui Deo auctore praeesse dignosceris sub Beati Petri, et nostra Protezione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus.

Statuentes ut quascumque possessiones, quaecumque bona eadem Ecclesia concessione Pontificum, largitione Regum, vel Principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis possidet, aut in futurum poterit adipisci, firma tibi, et successoribus tuis, et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Barum, Canusium, Bitontum, Vitectum, Juvenatium, Melphictum, Rubum, Andrum, Cannas, Minervinum, Aquatectum, Montem-Milonem, Pavellum, Vitalbum, Cisternam, Salpas, Cupersanum, et Polimnianum, nec non et alia municipia, sive Civitates praedictis Civitatibus adiacentes, sive longe positas, sed ad eas pertinentes.

Et quia inter Venerabilem Fratrem nostrum Ragusinum Archiepiscopum, et bon:[ae] mem:[oriae] Predecessorem tuum super Episcopato Chatarino ultra mare in Dalmatia: maritimis constituto, gravis fuit in Apostolicae Sedis audientia jampridem quaestio mota, et utroque Archiepiscopo eumdem Episcopatum sibi vindicanti, et constanter asseverante ad iurisdictionem suam pertinere, et Episcopo quoque ejusdem loci, qui erat praesens firmiter perhibente, se ab Antecessore tuo consecratum fuisse in Episcopatum, et illi obbedientiam, et reverentiam impendisse, et in ejus devotione extitisse, manifeste cognovimus Antecessorem tuum ejusdem Episcopatus possessionem, praedicto Ragusino, id non inficiante, habere eandem possessionem, quemadmodum Antecessor tuus habuit, et tu habere nunc nosceris, tibi, et eidem Ecclesiae tuae Auctoritate Apostolica confirmamus.
Ita quidem, ut nulli liceat vobis eandem possessionem absque ordine judiciario perturbare, seu auferre; licitum sit tamen praenominato Ragusino, et successoribus ejus adversus te, et successores tuos super eadem Chatarina Ecclesia, si voluerint, Ordine Judiciario experiri.

Praeterea Bitrictum, Meduneum, Celias, Biturritum, Carbonarium, Valensanum, Noam, Casamaximam, Aquavivam, Sanctum Nicandrum, Binettrum, Grumum, Torictum, Capursium, Mallianum, Casapattulam, Monteronum, Lusitum, Cannitum, Sizerum, et Mezanum. Ad haec omnes fundos, et Casalia una cum domibus, olivis et vineis, servis, et ancillis, Massis, et Massaritiis, Molendinis, Ortubus, Montibus, planitiebus, et pratis, simul cum plebibus sive etiam cum omnibus titulis, sive Cappellis suis: et cum omnibus Monasteriis virorum, seu feminarum Graecis, aut Latinis intus civitatem, vel deforis, et cum universis Ordinibus Ecclesiasticis, et quicquid honoris, possessionis, sive dignitatis, Tu et eadem Ecclesia rationabiliter possidetis tibi, et successoribus tuis praesenti privilegio confirmamus.

Praeterea Fraternitati tuae Pallii usum ex more concedimus, ut eo inter missarum solemnia his dumtaxat Festivitatibus utaris; Nativitate Domini, S. Stephani, Epiphania, Coena Domini, Resurrectione, Pentecosten, Nativitate S. Joan: Baptistae, Natalitiis Apostolorum, Tribus Festivitatibus S. Mariae, Festivitate Sanctorum Nicolai, et Sabini, Festivitate omnium Sanctorum, in annuo ordinationis tuae die, in ordinatione Episcoporum, seu caeterorum Clericorum, in consecratione Ecclesiarum, in Translatione etiam Beatorum Confessorum Xpi. Nicolai, et Sabini.

Hortamur idque Fraternitatem tuam ut honor dignitatis, atque supplementum totius Sacerdotalis Ordìnis moribus tuis conveniat, et non solum exteriori honori tuo decorem praestet, et gratiam, sed interiorem quoque multiplici virtute corroboret, si quidem justa sunt Pallii, justa sunt hujus modi indumenti, ut Deum ex toto corde, tota anima, et omni virtute diligas, et proximum tuum sicut teipsum.
Num licet ad usum Pallii omnium virtutum ornamenta sunt necessaria, inseparabililer tamen Charitatem, quae omnes superexcedit, hac pollente dignitate comitari convenit.
Ad imitanda igitur omnium bonorum instrumenta, vita, et scientia tua, subditis tuis sit forma, et regula, ut si quid in eis humana fragilitate repraehensibile depraehenditur, intuitu sanctae conversationis tuae ad rectitudinem sinceritatis tuae corrigatur.
Quibus sic studeas dispensationis tuae jura moderari, ut in corrigendis vitiis, et zelo rectitudinis ferveas, et modum temperantiae non excedas, et ut multa paucis explicemus, quicquid in Sanctorum Patrum dictis repereris ad tuam, et eorum, qui tibi subduntur utendum censeas edificationem, quatenus documentis tuis instructi, atque boni Pastoris vestigia secuti ad regnum summi Patris tecum valeant pertingere, et perpetuae vitae felicitatem Domino annuente percipere.

Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam Ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere seu quomodolibet vexationibus fatigare, sed illibata omnia, et integra conserventur eorum pro quorum gubernatione, et substentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva Sedis Apostolicae Auctoritate.
Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc paginam nostrae constitutionis sciens, contra eam temere venire tentaverit secundo, tertiove commonita nisi praesumptionem suam digna satisfactione correxerit potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a Sanctissimo Corpore, et Sanguine Dei, et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fìat, atque in extremo examine districte ultioni subjaceat.

Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatetus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum Judicem proemia aeternae pacis inveniant. Amen — Amen….

Ego Alexander Catholicae Ecclesiae Episcopus S[ub]S[cripsi]. [1]

Bolla, firma e monogramma del papa

† Ego Hubaldus Hostiensis Episcopus.
† Ego Bernardus Portuensis, et Sanctae Rufinae Episcopus.
† Ego Joan. Tor. Cardin. SS. Joannis, et Pauli TT. Panachii.
† Ego Guilel. Praesbiter Cardinalis T. S. Petri ad Vincula.
† Ego Boso Praesbiter Cardinal. T. S. Pudentianae Pastoris.
† Ego Petrus Praesbiter Cardinalis T. S. Luurentii in Damaso.
† Ego Arditio Diaconus Cardinalis S. Theodori.
† Ego Cinthius Diaconus Cardinalis S. Adriani.
† Ego Hugo Diaconus Cardinalis S. Eustachii iuxta Templum Agrippae.
† Ego Vilellum Diaconus Cardinalis Ss. Sergii, et Bacchi.
† Ego Petrus de Bono Sanctae Mariae in Aquiro Diaconus Cardinal.

Datum Tusculani per manum Gratiani Sanctae Romanae Ecclesiae Subdiaconi, et Notarii III. Kal.[endae] Julii. V. lndiction. Domini Anno MCLXXI. Pontificatus vero Domini Alexandri PP. III. anno tertiodecimo.

Extat plumbum Ss. Pet. et Pauli. — Alexander PP. III.

[tratto da “ Serie critica de’ Sacri Pastori Baresi – corretta accresciuta ed illustrata” da Michele Garruba, arcidiacono della stessa Chiesa di Bari, Bari, Tip. Fratelli Cannone, 1844, pp. 189-192.] – Harvard University Divinity Library Riant Collection.


NOTE

[1] Prima della dichiarazione “Ego Alexander ...” certamente c'era il bollo tondo (o rota); nei due cerchi concentrici che formano il bollo, c’è il motto (in caratteri gotici minuscoli), che riporta perte del vv. 4 del salmo 24; “+ vias tuas domine demonstra mihi”, che per esteso si scrive “vias tuas domine demonstrra mihi”; tra l'inizio e la fine del motto è segnata una croce greca patente;
al centro del bollo una croce lo divide in 4 parti: nel quarto in alto a sinistra è scritto SČS su PETRUS, in quello a fianco SČS su PAULUS; nei quarti in basso è scritto il nome del papa: ALEXA con a fianco NDER, soprastanti rispettivamente ·(PP)· e ·III·).
Dopo la dichiarazione “Ego Alexander ...” c'era il monogramma del "BENE VALETE"